ريواس

ريواس گياهي است از تيره هفت‌بندان (Polygonaceae) بومي آسيا (به احتمال سيبري يا هيماليا) كه از سده شانزدهم در اروپا كشت مي‌شد. نوشته‌ها حاكي از آن است كه پيش از ميلاد مسيح در چين به عنوان دارو مصرف مي‌شد.

در فلات شرقي ايران- فارسي زبانان آنرا به نام رواش هم مي شناسند كه گونۀ ديگري از تلفظ همين واژه است. ريواس همچنين در دامنه بينالود، كوهستان‌هاي آذربايجان و كردستان، و بلندي‌هاي البرز در شمال تهران و همچنين در كوههاي روستاي رباط ترك(كه اين گياه در كوههاي رباط ترك و قلعه تخت كوه به طور وحشي رشد مي‌كند) روييده و بوميان با چيدن سنگ دور ساقه‌اش آن را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش مي‌گردند. اين نبات در كوههاي هندوكش- شمال كابل، نيز به مي با شيوه هاي مشابه به صورت طبيعي مي رويد و بوميان آنرا پرورش مي دهند. ريواس (رواش) سالنگ و پغمان در كابلستان شهرت فروان دارد. ريواس يكي از ره‌آوردهاي نيشابور است. ريواس ساقه بلند و با ريواچ قاقوري كه از ساقه آن شربت تهيه مي كنند يك نوع ريواس است كه در حاشيه كوير درزيبد مي رويد.

فصل تهيه قاقوري يا ساقه شربتي آن 25 اسفند تا آخر ارديبهشت است. مزه اين نوع شربت مشابهه طعم انار شيرين است.

مصرف غذايي

غذاهاي ايراني

اين گياه در غذاهاي ايراني به صورت خام و پخته در سالاد و خورش كاربرد دارد، اما به دو صورت كلي همراه با كوفته ريزه و رب و پياز و صورت ديگر همراه با گوشت قرمه و سبزي نعناع و جفري پخته مي‌شود اين خورش‌ها ويژه نواحي جنوبي البرز از جمله تهران و قم است كه اين گياه در دامنه‌هاي البرز به طور وحشي رشد مي‌كند. (رجوع شود به كتاب آشپزي رزا). با ريواس خوشاب و شربت نيز درست مي‌كنند.

ارزش غذايي

ريواس داراي برخي عناصر مانند پتاسيم - كلسيم است و از نظر ويتامينها نيز تا حدودي غني است. دمبرگ ريواس كه بخش قابل استفاده آن است داراي مقداري اسيدهاي آلي مانند اسيد ماليك است كه براي رفع تشنگي و آسان كردن هضم غذا سودمند است. همچنين در طب سنتي ريواس براي دفع بعضي از باكتريهاي مضر استفاده مي‌شود.

مضرات

مصرف بيش از اندازه ريواس به دليل دارا بودن مقادير زيادي اكساليك اسيد كه برابر با ۴۶۰ ميلي گرم در هر ۱۰۰ گرم مي باشد باعث جلوگيري از جذب كلسيم و منيزيم توسط بدن مي شود و باعث پوكي استخوان ميشود. مقدار مجاز مصرف اكساليك اسيد در روز ۱۰ گرم براي بزرگسالان و ۳ تا۴ گرم براي كودكان مي باشد. كه اين مقدار برابر است با چندين كيلوگرم ريواس، درنتيجه ريسك ابتلا به پوكي استخوان به دليل مصرف ريواس بسيار كم مي باشد. همچنين مصرف بيش از حد مجاز اكساليك اسيد موجود در ريواس باعث آسيب رساندن به دستگاه گوارش و كليه ها نيز مي شود.

مشخصات ظاهري

• ريشه: ريواس داراي يك ريشه معمولي است كه يك تا دو متر در خاك رشد مي‌كند. ريشه ريواس در برابر سرما و يخبندان مقاوم است.
• ساقه: ريواس داراي دو نوع ساقه است. يكي ساقه زيرزميني كه به آن ريزوم مي‌گويند. ريزوم پس از رشد گوشتي و چوبي مي‌شود كه از جوانه‌هاي آن، ساقه‌هاي هوايي و برگهاي پهن بوجود مي‌آيد. نوع دوم ساقه در ريواس ساقه‌هاي هوايي است كه تا حدود يك متر نيز رشد مي‌كند.
• برگ: ريواس داراي برگهايي است كه از جوانه جانبي ريزومها بوجود مي‌آيند. برگ‌ها داراي پهنك نسبتاً پهن هستند. دمبرگ ريواس كه بخش خوراكي آن را تشكيل مي‌دهد، گوشتي بوده و طول آن به بيش از نيم متر مي‌رسد.
• گل: به تعداد زياد و به صورت خوشه در انتهاي ساقه اصلي ايجاد مي‌گردد. گلهاي ريواس به رنگ سبز هستند و در اثر تلقيح بذر را تشكيل مي‌دهند.

آب و هواي مناسب

ريواس از سبزي‌هاي فصل خنك است و دماهاي پائين را تحمل مي‌كند. برگها در دماي پائين صورتي يا قرمز و در دماهاي بيش از سي درجه سانتيگراد سبز تيره است. ريواس در مناطق پر باران عملكرد بيشتري را دارد. در خاك‌هاي نرم و حاصلخيز و غني از پتاسيم بهتر رشد مي‌كند.

مهم‌ترين نواحي رويش ريواس در ايران، دامنه‌هاي كوه بينالود در شهرستان نيشابور، دامنه كوه‌هاي شهرستان شهربابك در كرمان و دامنه كوه‌هاي البرز در شهرستان طالقان و كوه هاي كردستان ريواس در فصل بهار به فراواني در بازارهاي محلي مناطق آذربايجان نيز يافت مي‌شود كه از دامنه‌هاي كوه‌هاي اين مناطق توسط روستاييان برداشت مي‌شود.نوع ريواس شيرين كه به آن قاقوري يا ريواچ مي گويند در دامنه كوه زيبد مي رويد.اين نوع ريواس را كشاورزان با ريختن خاك روي ساقه گاهي ساقه با ارتفاع يك متر و صخامت 8 سانت بدست مي آورند كه بر خلاف ريواسهاي ساير مناطق طعم شيرين دارد و نه طعم ترش. اين گياه در مناطق جنوبي استان فارس -كوه هاي اطراف شهر دبيران نيز يافت شده است. ريواس در مناطق مختلف شهرستان شازند هم وجود دارد مخصوصا در كوه راستوند و كوه شهباز به وفور فراوان يافت مي شود.

خوراك دام

اين گياه مورد استفاده دام قرار مي گيرد و تمام برگ و ساقه خشك شده آن را مورد علاقه دام و حيوانات است. گياهان و بوته هاي خارداري ديگري مانندسوsouw - چرخه- گون- خارانگبين در اطراف اين گياه رشد مي كنند

تكثير ريواس

اين گياه توسط دو روش غير جنسي و بذر تكثير مي‌شود اما چون گياهان حاصل از بذركاملاً متفاوت از گياهان والديني مي‌باشند در واقع استفاده از گياهاني كه از جوانه‌هاي روي ريزوم حاصل مي‌شوند، روش اصلي تكثير آن مي‌باشد كه اين گياهان در اطراف گياه اصلي قرار دارند. در اوايل بهار گياهان جدا شده از گياه مادري به صورت شياري كشت مي‌شود. فاصله مشت بين يك تا يك‌ونيم متر در نظر گرفته مي‌شود و فاصله دو بوته ۶۰ تا ۹۰ سانتيمتر است.

كشت و داشت

وجين: اگر علف‌هاي هرز توسط ادوات مكانيكي حذف مي‌گردند بايد عمق كاشت ريزوم را در نظر گرفت و از ايجاد صدمه به آن جلوگيري نمود.

كوددهي: كود دهي در طي فصل رشد صورت مي‌گيرد.

حذف گلها: حذف غنچه و گل به محض ظهور ساقه گل دهنده صورت مي‌گيرد و اينكار باعث مي‌شود كه در سالهاي بعد رشد رويشي و دمبرگها با شدت بيشتري ادامه يابد چون گلدهي و توليد بذر، گياه را ضعيف مي‌سازد.

برداشت

برداشت ريواس از سال دوم كشت شروع مي‌شود. نشانه رسيدن محصول بزرگ شدن پهنك برگ است. ريواس براي مصرف تازه، هر هفته برداشت مي‌شود.

آفات و بيماري‌ها

• زنگ ريواس
• كرم ريشه ريواس
• بيماريهاي ويروسي كه توسط ريزوم منتقل مي‌شوند.

ريواس در علم

• تاكسونومي: گياه ريواس بر حسب خويشاوندي با ساير گياهان رده بندي مي‌شود و جايگاه اين گياه از نظر رده بندي در سطح گونه مشخص مي‌شود.
• كالبدشناسي: ساختمان داخلي گياه ريواس مطالعه مي‌شود.
• ريخت‌شناسي: تنوع ريختي گياه ريواس مطالعه مي‌شود. به عبارتي مطالعه تنوع ريختي گياه ريواس باعث مي‌شود تا بدانيم كه با شرايط متفاوت در زيستگاههاي مختلف سازگاري اين گياه چگونه صورت مي‌گيرد.
• مورفوژنز: از آغاز تشكيل سلول تخم ريواس تا بوجود آمدن سكل ريواس بررسي مي‌شود.
• فيزيولوژي: نحوه كار و فعاليت گياه ريواس از سطح اندامكهاي درون سلول تا بافت‌ها، اندام‌ها و خود گياه ريواس مطالعه مي‌شود.
• سيتولوژي: به مطالعه درباره رشد، توليد مثل و رفتار سلول گياه ريواس مي‌پردازد.
• بوم‌شناسي: به مطالعه چگونگي سازش گياه ريواس با محيط و ارتباط آنها با يكديگر مي‌پردازد.
• ژنتيك: چگونگي انتقال صفات وراثتي و عوامل انتقال دهنده و ساختار شيميايي اين عوامل را در گياه ريواس بررسي مي‌كند.